“Đệ nhất gia vị Tây Bắc” chính là hạt mắc khén nó được coi là linh hồn của ẩm thực Tây Bắc, bởi mùi thơm không thể lẫn với bất cứ loại gia vị nào khác. Nếu Hạt Tiêu chỉ hơi thơm thơm thì mắc khén lại có mùi thơm nồng nàn của núi rừng. Nhưng lại không cay như ớt, mà mắc khén tạo ra vị tê rần rần nơi đầu lưỡi khi nếm thử. Theo tiếng của người dân tộc Thái, mắc khén có nghĩa là quả của cây khén, thứ gia vị không thể thiếu trong nhiều món ăn của các dân tộc vùng Tây Bắc, đặc biệt là người Thái. Mắc khén còn được ví như hạt tiêu rừng của Tây Bắc, nhưng với người bản địa, mắc khén khác xa hạt tiêu, không chỉ là hương vị, mà còn ở cách dùng.
Mắc khén dùng để chấm xôi nếp nương thì thơm ngon vô cùng, tuy nhiên không phải chấm với mình bột mắc khén, mà cần phải qua nhiều công đoạn khác nữa để làm ra món đồ chấm mới, người ta gọi loại ấy là chẳm chéo. Dùng ớt khô hoặc ớt tươi bỏ hạt mang đi nướng giòn, cùng với muối rang và rau mùi tàu xắt nhỏ rang khô, đem tất cả chỗ nguyên liệu ấy đi giã thành bột mịn, sau đó trộn thêm bột mắc khén, loại đồ chấm này có mùi thơm hăng hắc nhưng vị dịu như ô mai, phảng phất hương vị núi rừng, cay nồng đặc biệt, khó lẫn lộn với các gia vị khác.
Hương vị của mắc khén gắn liền với món cá nướng gập, cá chín đều, bên trong nước còn được giữ lại nên thịt cá ngọt hơn rất nhiều, không bị cháy, hương vị tỏa ra thơm ngào ngạt, vị dịu của mắc khén, vị cay nồng của ớt, gừng, vị mặn đậm đà của muối.
Cùng là món thịt nướng, cá nướng quen thuộc nhưng chỉ cần bạn cho thêm chút mắc khén thì sẽ hoàn toàn khác biệt, bạn sẽ nhận ra được hương vị rất riêng mà không nơi nào có được. Tình cờ đi qua một nóc nhà nào đó đang nướng mắc khén, qua làn khói mờ ảo, mùi hương đó càng trở nên cuốn hút hơn.
Bảo quản hạt mắc khén rừng rất đơn giản, khi mua về mà chưa cần sử dụng đến thì bạn chỉ cần cho vào lọ thủy tinh, chai nhựa, không để cho không khí lọt vào, để ở nơi khô mát thì có thể giữ được cả năm mà không lo mất đi hương vị ban đầu, không cần phải cất trong tủ lạnh. Khi cần dùng bao nhiêu thì lấy ra bấy nhiêu để rang hoặc nướng, không vì tiện mà sơ chế luôn một lần.